Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την αίσθηση της ασφάλειας και την αυτοπεποίθηση σε ένα μικρό παιδί;
Καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται, μεγαλώνουν και διαμορφώνεται η προσωπικότητα τους σταδιακά μαθαίνουν να αισθάνονται ασφάλεια ή ανασφάλεια. Η εσωτερική τους κατάσταση επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις σχέσεις τους με τους γονείς τους, τα αδέρφια και τους άλλους. Ακόμη και ένα παιδί που τα πάει καλά στο σχολείο και έχει πολλούς φίλους μπορεί να αισθάνεται ανασφάλεια σε ένα βαθύτερο επίπεδο εαν νιώθει οτι δεν μπορεί να στηριχθεί στην μαμά ή στον μπαμπά. Παρομοίως, ένα παιδί που δείχνει ανασφαλές και πηγαίνει για παράδειγμα, στο δωμάτιο των γονιών του το βράδυ ή τους ψάχνει γενικώς, μπορεί να νιώθει ασφάλεια βαθιά μέσα του αν γνωρίζει οτι μπορεί να στηριχθεί στους γονείς του όποτε τους χρειαστεί. Μπορεί το συγκεκριμένο παιδί να αισθάνεται ελεύθερο να εκφράσει οτι τους χρειάζεται γιατί ξέρει οτι θα ανταποκριθούν. Οι γονείς μπορούν να αρχίσουν με απλούς καθημερινούς τρόπους να χτίζουν τις βασικές ικανότητες του παιδιού που οδηγούν σε μια σταθερή εσωτερικευμένη αίσθηση ασφάλειας και να αρχίσει έτσι να πλάθεται και η ικανότητα του για ενσυναίσθηση. Η ικανότητα των παιδιών να κατακτήσουν τον κόσμο ως ενήλικες σχετίζεται με το πόσο βοηθάμε να επεκταθεί το εύρος της ενσυναίσθησης. Πώς όμως μπορούμε να κάνουμε τα μικρά παιδιά να αισθάνονται περισσότερη ασφάλεια και αυτοπεποίθηση;
Αφήνουμε το παιδί να μας καθοδηγήσει: Ένας γονιός όταν παίζει με το παιδί του είναι καλό να βρίσκεται στο επίπεδο του και μπορεί κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού να αφήνει το παιδί να είναι εκείνο αρχηγός. Ο γονιός μπορεί απλά να ακολουθεί. Ο κόσμος ενός μικρού παιδιού είναι κυρίως στο πάτωμα όπου αισθάνεται μεγαλύτερη άνεση, εκεί δηλαδή όπου είναι τα αγαπημένα του αντικείμενα και παιχνίδια. Όταν κατεβαίνετε στο επίπεδο του παιδιού του δημιουργείτε μια αίσθηση ισότητας που το ενθαρρύνει να αλληλεπιδράσει μαζί σας και να πάρει πρωτοβουλία. Το να είστε στο επίπεδο του παιδιού μπορεί βέβαια να σημαίνει και οτι απλά κάνετε αστείες γκριμάτσες καθώς του αλλάζετε πάνα ή οτι μιλάτε στο μωρό σας καθώς κάνετε δουλειές του σπιτιού κλπ. Η αλληλεπίδραση με το παιδί μπορεί να συμβαίνει παντού και κάθε ώρα καθώς επιβεβαιώνετε το παιδί οτι συμμετέχετε στον «δικό του κόσμο» όπου πρωταγωνιστούν οι ιδέες του και τα ενδιαφέροντα του.
Αφήνουμε το παιδί να επιλέξει τις δραστηριότητες: Κάθε είδος παιχνιδιού που μοιράζεστε είναι σημαντικό αρκεί να το βρίσκετε και οι δυο ευχάριστο. Εαν βρίσκεστε στη θέση να διαλέγετε εσείς συχνά τί παιχνίδι θα παίξετε προσπαθήστε να ενθαρρύνετε το παιδί να ηγηθεί του παιχνιδιού και να παίξετε με τους δικούς του ρυθμούς. Κάθε γονιός προτιμάει διαφορετικές δραστηριότητες. Είναι καλό να έχει κανείς διαφορετικούς ρόλους αρκεί να δείχνετε τον απαραίτητο ενθουσιασμό σε ό,τι κάνετε. Τα παιδιά χρειάζονται σε κάποιες δραστηριότητες να είναι εκείνοι οι αρχηγοί, ακόμη και ένα μωρό 8 μηνών μπορεί να θέλει να είναι εκείνο υπεύθυνο της ώρας του παιχνιδιού. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι ισχύουν τα βασικά όρια: δεν χτυπάμε και δεν καταστρέφουμε παιχνίδια. Με ένα βρέφος θα μπορούσατε να κάνετε ό,τι κάνει για παράδειγμα, να χειροκροτήσετε ή να παράγετε τους ίδιους ήχους. Ακόμη, μπορείτε να μιμηθείτε τις χειρονομίες του και τον συναισθηματικό του τόνο με τις δικές σας εκφράσεις. Με ένα μεγαλύτερο παιδί, αν βλέπετε οτι ζωγραφίζει ή χτίζει τουβλάκια μπορείτε ήρεμα να προσπαθήσετε να συμμετέχετε κι εσείς. Η εγγύτητα που δημιουργείται, όταν συχνά ακολουθούμε τα ενδιαφέροντα του παιδιού στο δικό του επίπεδο, είναι απαραίτητο κομμάτι για την ολοκλήρωση του παζλ της εσωτερικευμένης ασφάλειας του παιδιού.
Αμοιβαία επικοινωνία: Όταν αρχίσετε να ακολουθείτε το παιδί σας και χτίσετε πάνω στα ενδιαφέροντα του, τότε θα παρατηρήσετε οτι θα αρχίσει συχνά να ανταποκρίνεται σε ό,τι λέτε ή κάνετε. Ο Greenspan αναφέρεται σε αυτή τη διαδικασία ως ¨άνοιγμα και κλείσιμο των κύκλων επικοινωνίας¨. Όταν για παράδειγμα, το παιδί μετακινεί το φορτηγάκι του και εσείς μετακινείτε το αυτοκινητάκι δίπλα του και λέτε «Πού πάμε;» ανοίγετε έναν κύκλο επικοινωνίας. Εαν το παιδί χτίσει πάνω σε αυτό που είπατε και πει «Πηγαίνουμε στο σπίτι» ή κάνει κάποια κίνηση με νόημα, τότε κλείνει τον κύκλο επικοινωνίας. Η συνεργασία στο παιχνίδι ενθαρρύνει το παιδί, όχι μόνο να πάρει πρωτοβουλία αλλά και να ανταποκριθεί σε ό,τι έχετε εσείς να προσθέσετε στο παιχνίδι. Η ικανότητα να συντονιστείς με έναν άλλον άνθρωπο σε ένα συνεχιζόμενο διάλογο είναι μια από τις βασικές ικανότητες που οδηγούν στο αίσθημα της ασφάλειας.
Δημιουργούμε το κατάλληλο περιβάλλον για παιχνίδι: Καλό είναι να προσφέρετε στο παιδί τα κατάλληλα παιχνίδια ανάλογα με την ηλικία του ώστε να ενισχύσετε την ικανότητα του να ανοίξει διάλογο με σας, όπως κουκλάκια/φιγούρες, αυτοκινητάκια ή τουβλάκια. Μπορείτε ακόμη να τα δημιουργήσετε μόνοι σας, δεν έχει σημασία για ένα παιδί πόσο τέλεια φταγμένο είναι το παιχνίδι του. Εσείς και το παιδί σας μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα παιχνίδια του μαζί για να αναζητήσετε τα φυσικά του ενδιαφέροντα. Μπορείτε να συμβάλετε ώστε να αποκτήσουν όλα αυτά ζωή και να τα χρησιμοποιήσετε ώστε να ενισχύσετε τις δημιουργικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ σας. Σε πολλά παιδιά είναι ευκολότερο να εξερευνήσουν μέσα από το φανταστικό παιχνίδι κάποιες αληθινές καταστάσεις και συναισθήματα, που μπορεί να τους δημιουργούν ακόμη και φόβο στην καθημερινότητα τους. Το μέρος που το παιδί παίζει είναι ένα ασφαλές περιβάλλον όπου μπορεί το ίδιο να πειραματιστεί με διαφορετικά συναισθήματα.
Επεκτείνουμε τον διάλογο: O καλύτερος τρόπος να επεκτείνουμε την επικοινωνία με το παιδί είναι η εποικοδομητική αλληλεπίδραση καθώς το βοηθάμε να πετύχει τον στόχο του. Για παράδειγμα, βλέπετε το μωρό σας να δείχνει ένα αρκουδάκι στο ράφι που δεν μπορεί να φτάσει. Όταν παίρνετε το παιχνίδι και ρωτάτε «Αυτό θέλεις;» και εκείνο πάει να το πιάσει με ένα μεγάλο χαμόγελο το βοηθάτε να πετύχει τον στόχο του καθώς επεκτείνετε την αλληλεπίδραση μαζί του. Σε ένα νήπιο θα μπορούσατε ακόμη να δημιουργήσετε «εμπόδια» κατά το παιχνίδι, π.χ. να κάνετε το χέρι σας φράχτη ή τουνελ καθώς περνάει το αυτοκινητάκι και γενικά να προσπαθείτε να δημιουργείτε ολοένα και περισσότερα κίνητρα.
Αφήνουμε τα συναισθήματα θυμού να εμφανιστούν στο παιχνίδι: Σε περίπτωση που το παιδί είναι απασχολημένο με θέματα θυμού και επιθετικότητας κατά το παιχνίδι και κάνει π.χ. τα κουκλάκια να χτυπιούνται έντονα, δεν είναι απαραίτητο να ρωτήσετε «Γιατί είναι το αρκουδάκι τόσο θυμωμένο;», μπορείτε όμως να πείτε «Αχα, θέλει πολύ να τους χτυπήσει, πρέπει να έχει θυμώσει πολύ με κάτι». Καθώς αναγνωρίζετε τί συμβαίνει χωρίς να ασκήσετε κριτική το παιδί ασθάνεται οτι σας έχει με το μέρος του. Η συμβολική και λεκτική έκφραση των συναισθημάτων συχνά βοηθάει το παιδί να μάθει να τα καταλαβαίνει και να τα ρυθμίζει καλύτερα. Είναι καλό να ξέρει το παιδί οτι μπορεί να εξερευνά θέματα επιθετικότητας και θυμού μέσα στο παιχνίδι αλλά οτι δεν μπορεί να εκφράζεται με τον ίδιο τρόπο στην πραγματικότητα, δηλαδή να χτυπάει τους γύρω του όπως χτυπάει τα κουκλάκια. Όσα λέτε σε ένα παιδί μέσα στο παιχνίδι θα το βοηθήσει να χρησιμοποιεί τις ιδέες του και θα δυναμώσει την ικανότητα να συζητάτε και να βάζετε τα κατάλληλα όρια σχετικά με την επιθετική συμπεριφορά.
Το κλειδί για να ενισχύσετε την αίσθηση της ασφάλειας στα παιδιά είναι να τα βοηθήσετε να χτίσουν τις βασικές ικανότητες ώστε να μπορούν να καταλάβουν, να εκφράσουν και να διαβάσουν συναισθηματικά μηνύματα και να καταφέρουν να χρησιμοποιούν τις ιδέες τους για να επιλύουν καθημερινά προβλήματα και να σκέφτονται λογικά. Αντί να αφήνετε ένα παιδί να διαφεύγει στην επιθετικότητα, στην απομόνωση ή σε έντονα ξεσπάσματα όταν αισθάνεται άγχος ή ανασφάλεια, μπορείτε να το βοηθήσετε να βρει αποτελεσματικότερους τρόπους διαχείρισης του θυμού και του άγχους που το πλημμυρίζουν.
Βιβλιογραφία:
Greenspan, S. (2002). The Secure Child. Da Capo Press
